-

جنگلهای مانگرو

گونه هاي مانگرو از دود مانهاي گياهي غير مانگرو به صورت مستقل و در زمانهاي مختلفي تكامل يافته اند ودر خانواده هاي متنوعي حضور دارند اما همگرايي تكاملي در بسياري از گونه هاي اين گياهان موجب ايجاد راه حلهاي مشابه جهت مقابله با شوري متغير، خاك فاقد اكسيژن و غرقاب (waterlogged) و تابش شديد خورشيد گرديده است. از نظر شرايط اكولوژيكي، زيستگاهي و اقليمي، فاكتورهاي بسياري در درازمدت يا كوتاه مدت برحيات اين گياهان تاثير مي گذارند كه از مهم ترين آنها مي توان به فاكتور هاي: سطح آب، درجه حرارت، شوري، جريانات دريايي، باد و امواج، طوفانها، شيب ساحل، بستر خاك و ناپايداري بستر رشد اشاره كرد . مانگروها نمي توانند در مناطقي كه يخبندان اتفاق مي افتد يا دماي آب به صورت فصلي سرد مي شود دوام بياورند. در برخي مناطق ساحلي، گياهان مانگرو، نوعي منطقه بندي (zonation) را به نمايش مي گذارند كه ناشي از تنوع شرايط زيست محيطي در منطقه جزرومدي و تفاوت ظرفيت تحمل گونه ها در مقابل شرايطي از قبيل سيل و شوري و يا حتي حذف دانه رستهاي آنها توسط شكارگران مي باشد. جنگلهاي مانگرو از اجزاء بسيار پرتوليد در زنجيره هاي غذايي مناطق ساحلي هستند و منبع تامين انرژي مي باشند. گياهان مانگرو براي ديگر موجودات هم در بخش هوايي (تاج) و هم در بخش زير آب پناهگاه ايجاد مي كنند به گونه اي كه تاج، آشياني براي پرندگان متنوع نظير پليكانها است وسيستمهاي ريشه اي منحصر به فرد و بستر آنها، زيستگاهي پيچيده را براي جلبك ها، ماهيها، بي مهرگان دريازي از قبيل اسفنجها و صدفها فراهم مي نمايد. برگهاي مانگروها پس از ريزش توسط قارچها و ديگر تجزيه كنندگان مصرف مي شود. علاوه بر اهميت غذايي و زيستگاهي، جنگلهاي مانگرو مناطق پست ساحلي را در زمان طوفان و آبلرزه حفاظت مي كنند و به لحاظ جلوگيري از فرسايش حاصل از امواج و ممانعت از انتقال خاك به درون دريا ارزش بسيار دارند. نظير بسياري ديگر از اكوسيستمها، جنگلهاي مانگرو نيز از گزند برنامه هاي توسعه طلبانه بشر در امان نمانده و در بسياري از مناطق، تخريب هاي وسيعي در مناطق ساحلي به منظور استفاده از چوب درختان براي سوخت، تهيه الوار جهت ساخت مسكن يا قايق و حتي توليد عسل صورت پذيرفته است.

مانگروها را مي توان گياهان هالوفيت ناميد. اين گياهان داراي سازگاريهاي فيزيولوژيكي و آناتوميكي جهت رشد در محيطهاي شور هستند.علاوه بر اين در مقابله با اكسيژن و عناصر غذايي كم در خاك، عمل باد و موج و بي ثباتي بستر نيز راهكارهايي را اتخاذ نموده اند. برخي از مانگروها داراي غدد دفع كننده نمك هستند كه اين غدد بر روي برگها مستقر هستند(دو نوع غده نمكي)، برخي ديگر نمك را از طريق ريشه از طريق يك روش اولترا فيلتراسيون دفع مي كنند.به دليل فقدان تبادلات گازي (محيط غرقاب) در بستر رشد، مانگروها بايد ساختارهاي تنفسي ويژه اي را توسعه دهند. يكي از ويژگيهاي بارز مانگروها تشكيل ريشه هاي هوايي است كه به اشكال مختلف صورت مي پذيرد. به عنوان مثال در Avicennia ريشه هاي هوايي به صورت پنماتوفور است كه در واقع نوعي ريشه هوايي است كه از ريشه هايي كه در خاك رشد مي كنند به سمت بالا رشد مي نمايد. اين ريشه ها داراي منافذي هستند كه Lenticel ناميده مي شوند و اكسيژن هوا از طريق اين منافذ به درون گياه وارد مي شود. Rhizophora داراي ريشه هاي هوايي است كه از تنه آن منشا گرفته به سمت پايين رشد يافته ودر خاك مستقر مي شوند. اين ريشه ها علاوه بر ايفاي نقش در تنفس، در استقرار و تثبيت درختان در بستر و هم چنين در برابر عمل امواج كاركرد ويژه اي دارند. به دليل در دسترس بودن محدود آب شيرين در خاكهاي شور، مانگروها ميزان تبخير آب از سطح برگهايشان را از طريق تغيير آرايش برگهاي خود جهت اجتناب از نور شديد آفتاب در نيمروز وهم چنين محدود كردن فعاليت روزنه در برگها كاهش مي دهند. در چنين محيط زيست شوري، مانگروها مكانيسم خاصي را براي كمك به دانه هاي خود توسعه داده اند. بر خلاف بيشتر گياهان كه دانه هاي آنها در خاك جوانه مي زند بسياري از مانگروها زنده زا هستند يعني داراي ويژگي Viviparity مي باشند، به گونه اي كه دانه هاي انها درون ميوه بر روي گياه والد جوانه زده و سپس بر روي خاك افتاده و فرد جديدي را ايجاد مي نمايند.

يكي از جوامع و چهره هاي جالب گياهي ايران جنگلهاي مانگرو هستند كه نواحي ساحلي خليج فارس و درياي عمان قرارگرفته اند . جنگل هاي مانگرو ايران در گستره جذر و مد ، مصب ها و جزاير بين خورها در طول سواحل كشيده شده اند كه به صورت جوامع كوچك و بزرگ گسسته يا پيوسته ديده مي شوند .

جنگلهاي مانگر ايران آخرين حد پراكنش جنگل ها در آسياي جنوب غربي به شمار مي آيد . پراكنش جنگل ها در ايران از شرقي ترين بخش درياي عمان در ايران در خليج گواتر شروع مي شود و با حركت به غرب خليج فارس و زياد شدن عرض جغرافيايي در رويشگاه نايبند در استان بوشهر پايان مي يابد .

جنگلهاي مانگرو در ايران شامل دو گونه اند :

1- Avicennia

2- Rhizophora

جنگل هاي مانگرو با ساير اكوسيستم هاي جنگلي تفاوت اساسي دارند . اين جنگل ها نه به خشكي تعلق دارند و نه به دريا بلكه مشترك بين آب و خشك اند . جنگل مانگرو ايران جنگل هاي يكدست هستند كه از گونه حرا تشكيل شده اند در بخش كوچكي از سواحل جنوبي ايران در خور – بندر جاسك گونه چندل نيز در وسعت كم ديده مي شود . بخش عمده جنگل ها در نواحي مركزي خليج فارس واقع شده اند . بزرگترين جامعه متحد جنگلي در جزيره قشم محدوده خمير واقع شده اند كه با مسافتي حدود ده هزار هكتار جنگل هاي متراكم و نيمه متراكم و كم تراكن و پراكنده وسيع ترين و مرغوب ترين اراضي جنگلي مانگرو ايران را تشكيل مي دهند . اين جنگل ها به طور عام ساحلي هستند و در حاشيه رودخانه ها ديده مي شوند . گونه هاي مانگرو در ايران صفات مشتركي دارند و جهت بقاء از ويژگيهاي خاصي براي استقرار پيروي مي كنند . مهترين آنها عبارتند از :

1- در عرضهاي جغرافيايي خاصي زندگي مي كنند در عرض جغرافيايي 25 تا 27 درجه و طول شرقي 55 تا 65 درجه گسترش يافته اند و در عرض جغرافيايي بيش از 28 درجه اراضي مانگرو قطع مي شوند .

2- محل استقرار آنها در منطقه جذر و مدي است و از ساحل شروع و تا آخرين حد اثر جزر ومد ادامه دارند .

3- مانگرو هاي ايران ساحلي هستند و در حاشيه خورها و مصب رود خانه ها مستقرند .

4- خاك مورد نياز آنها از نوع خاك ، گل آلود و لجني ، شور و اشباع از آب هستند

5- جهت تطابق با محيط اقدام به بروز ويژگي هاي خاصي نموده اند كه باعث استقرار آنها مي شود مهترين آنها عبارتند از :

الف : توليد ريشه هاي هوايي تنفس كننده به نام Pneumatophores

ب : خاصيت زنده زايي بذر ريشه هاي تنفس كننده به اشكال مختلف در گونه هاي مختلف تشكيل مي شوند كه علاوه بر نقش تنفس در محيط بي هوازي موجب استقرار گياه در محيط بي ثبات بستر مي گردند .

ج : همچنين بذر در گونه هاي حرا و چندل زنده زا است .

6- به طور عام به صورت درختچه و درخت با تاج گسترده هستند .

7- در محيط زندگي خود حاكم مطلق بوده و ساير گونه ها قادر به رقابت با آنها نيستند .

8- در هنگام مد تنها تاج درختان بالاتر از سطح آب قرار مي گيرد و بقيه اندام گياه در زير آب قرار دارد .

9- داراي خصوصيات خاصي هستند اين جنگل ها در حد فاصل خشكي زندگي مي كنند نه به خشكي مطلق دارند نه به دريا بلكه بين هر دو اكوسيستم قرار ارند .

10- جزر ومد در شكل گيري مانگروها نقش اساسي دارد .

11- مانگرو ها نسبت به شرايط محيطي آب و هوا و شوري مقاومت زيادي دارند ، كه تحمل گونه حرا نسبت به شرايط مذكور بيشتر از گونه چندل است .

گونه هاي تشكيل دهنده مانگرو در ايران گونه حرا به نام علمي Avicennia از خانواده Avicenniaceae كه به افتخار ابوعلي سينا كه اولين بار آن را تشخيص داده نامگذاري گرديده است .

حرا بردباري زيادي نسبت به شرايط مختلف اكولوژي دارد و نسبت به تغييرات آب و هوا و شوري از مقاومت زيادي بر خوردار است . گونه اي كه در بارندگي هاي 2500 ميليمتر در شرق آسيا تا حداكثر 200 ميليمتر در ايران از كيفيت مناسب و يكسان بر خوردار است و دامنه شوري وسيعي از 35 تا 50 ppt را تحمل مي كند . خاك مناطق استقرار آن خاكي است غرقابي ، شور ، ريز دانه و قهوه اي تا سياهرنگ و بد بو .

اكوسيستم مانگروها در ايران همانند گونه حرا است ، سازگاري با محيط مانند گونه حرا است ولي نسبت به شوري حساس تر است و مانند حرا دامنه شوري زياد را تحمل نمي كنند از طرف ديگر نسبت به تناوب هاي متفاوت غرقاب و حدود جزر و مدي عمق گل و لاي به شدت حساس است .

ويژگيهاي مورفولوژيك گونه اي است درختي ، با ارتفاع 4 متر به بالا كه در ايران به اندازه هاي مختلف حداكثر تا 8 متر ديده شده است .

يكي از عوامل رشد استقرار مانگروها آب و هواي ناحيه و اندازه حوضه آبخيز ، رسوب ها و حركات روخانه اي جزر و مد بستگي دارد .

اجتماعات جانوري جنگل هاي مانگرو :

1- بي مهرگان

2- شكم پايان

3- انواع دو كفه اي ها

4- سخت پوستان

5- مهره داران

منبع :

http://s-vahdati.blogfa.com

نظرات شما عزیزان:

soha