سونامي چگونه به وجود مي آيد ؟

 

             

سونامي موج يا رشته اي از امواج است كه در اقيانوس به دنبال زلزله هاي دريايي  بوجود مي آيد. اين امواج ممكن است صدها كيلومتر پهنا داشته باشد و هنگام رسيدن  به ساحل به ارتفاع آن به 5/10 برسد. اين ديواره هاي آب با سرعتي تندتر از يك هواپيماي جت پهنه اقيانوس را مي پيمايند. به ساحل كوبيده مي شوند و تخريب وسيعي را باعث مي شوند. براي درك سونامي بايد ساختمان موج را شناخت، امواج معمولي ما در كنار ساحل دريا يا در حوضچه هاي آب مي بينيم، از يك ستيغ ( بالاترين نقطه موج ) (Creest) و يك ناوه ( پايين ترين نقطه موج ) (trough ) تشكيل       مي شوند.

امواج را به دو طريق اندازه مي گيرند:

الف : ارتفاع موج (Wave height)  : فاصله بين ستيغ و ناوه

ب : طول موج (Length wave ) : فاصله افقي بين ستيغ دو موج متوالي

       بسامد يا فركانس امواج بر حسب زماني كف يا طول مي كشد تا دو موج متوالي از يك نقطه بگذرند- كه به آن دوره موج مي گويند- اندازه گيري مي شود

هم سونامي ها و هم امواج معمولي داراي اين بخش ها هستند و به طريق مشابهي اندازه گيري   مي شوند، اما  تفاوت هاي زيادي ميان آن دو از لحاظ اندازه، سرعت و منشاء وجود دارد.

 

امواج در اقيانوس ها به علل مختلفي مانند : فعاليت هاي زير آبي، فشار جوي و كشش جاذبه رخ مي دهند، اما شايع ترين علت آن باد است. باد منبع انرژي موج حاصل است و اندازه سرعت باد به قدرت باد وابسته است. نكته مهمي كه بايد به خاطر داشت اين است كه امواج نشان دهنده حركت آب نيستند، بلكه انرژي از طريق آب را نشان        مي دهند.

علل ايجاد سونامي

      سونامي، در اثر هر نوع آشفتگي و اختلالي كه به سرعت توده بزرگ از آب را جا به جا كند، مثل زمين لرزه، فوران آتشفشاني، زمين لغزش يا برخورد شهابسنگ ايجاد مي شوند. هر چند رايج ترينعلت آن، زمين لرزه زير دريايي است. كه خود براي ايجاد سونامي بسيار كوچك است، مي تواند باعث آغاز زمين لغزشي زير دريايي شود كه خود توانايي ايجاد سونامي را دارد. سونا مي ها، هنگامي ايجاد مي شوند كه بستر دريا، به طور ناگهاني دگر شكل شده و به طور عمودي آب رويي را جا به جا كند.چنين حركات عمودي بزرگي در پوسته زمين، در مرز ورقه ها رخ  مي دهد.زمين لرزه هاي فرورانش،در ايجاد سونامي موثر هستند و در جايي رخ مي دهندكه ورقه هاي چگال اقيانوسي، طي فرآيندي كه فرورانش ناميده مي شود،به زير ورقه هاي قاره اي رانده   مي شوند. زمين لغزشهاي زير دريايي،كه گاهي اوقات در اثر زمين لرزه هاي بزرگ آغاز           مي شوند،هم مانند ريزش ساختمانهاي آتشفشاني مي توانند همانطور كه رسوب و سنگها به سمت پايين رانده مي شوند و مجددا در بستر دريا آشفته مي شوند، ستون آب بالايي را آشفته مي كنند.به طور مشابه، فوران آتشفشاني شديد زير دريا هم ستون آب را به بالا رانده و سونامي ايجاد مي كند.هنگامي كه توده آب جابه جا شده،تحت تاثير گرانش حركت مي كند تا مجدداً به حالت تعادل خود برگردد و مانند موج هاي روي استخر، در اقيانوس پراكنده مي شود، امواج تشكيل مي شوند.در سال 1950 كشف شد كه سونامي هاي بزرگ كه معتقد بودند در اثر زمين لغزش، عملكرد فورانهاي آتشفشاني و برخورد شهاب سنگها به وجود مي آيند، همان طور كه انرژي حاصل از آن آوارهاي ريخته يا فوران به آبي كه آوارها در آن ريخته منتقل مي شود،به سرعت حجم زيادي از آب را جابه جا  مي كند. سونامي هايي كه بر اثر اين مكانيزم ها تشكيل                 مي شوند، برخلاف سونامي هاي گستره آرام كه در اثر زمين لرزه ايجاد مي شوند، به سرعت از بين رفته و چون منطقه كوچكي از دريا را تحت تاثير قرار مي دهند، به  ندرت خطوط ساحلي دور از منطقه فشار را تحت تاثير قرار مي دهند.اما،اين امواج    مي توانند به صورت محلي،امواج بسيار بزرگتري را ايجاد كنند مانند مگا سونامي خليج ليبتويا كه موجي حدود 150-50 متر را ايجاد كرد و 524  متر بالاي كوههاي محلي رسيد.

تولد سونامي

      شايع ترين علت سونامي زلزله هاي زير دريايي هستند، براي اينكه بدانيم اين زلزله ها چگونه رخ مي دهند، بايد « تكتونيك صفحه اي » را بشناسيم..نظريه تكتونيك صفحه‌اي بيان مي كند كه ليتوسفر يا بخش فوقاني كره زمين از چندين صفحه عظيم تشكيل شده است. اين صفحات قاره‌ها و كف درياها را مي‌سازند.اين صفحات بر روي يك لايه زيرين چسبناك نيمه‌ جامد به نام آستنوسفر قرار دارند. يك پاي سيب بريده‌شده را در نظر بگيريد، قشر بيروني كيك ليتوسفر و بخش داخلي داغ پركننده آن آستنوسفر است . اين صفحات مداوم روي كره زمين با سرعتي در حد 5/2 تا 5 سانتي‌متر در سال در حال حركتند.  اين حركت بيش از همه در طول خطوط گسل      ( خط برش كيك را در نظر بگيريد) رخ مي‌دهد. حركت اين صفحات باعث بروز زلزله‌ها و آتش‌فشان‌ها مي‌شود كه در كف اقيانوس ها هم ممكن است رخ دهند و دو منشاء احتمالي سونامي هستند،  هنگامي كه دو صفحه د ر ناحيه‌اي كه مرز صفحه‌اي ناميده مي‌شود در تلاقي با يكديگر قرار مي ‌گيرند، صفحه سنگين‌تر به زير صفحه سبك‌تر  مِي‌‌لغزد. اين پديده را لغزش به پايين(subduction)  مي‌نامند. بروز پديده لغزش به پايين زيرآبي اغلب جاگذاري‌هاي فراواني به شكل گودال‌هاي عميق اقيانوسي در كف دريا ايجاد مي‌كند.

در برخي مواردهنگام بروز اين پديده بخشي از كف دريا كه به صفحه سبك‌تر متصل است ممكن است به علت فشار صفحه به زيررونده ناگهان به سمت بالا جابجا شود. نتيجه اين وضعيت بروز زلزله است. كانون زلزله نقطه‌اي درون زمين است كه براي اولين بار شكست در آن رخ مي‌دهد، صخره مي‌شكنند و اولين امواج لرزه اي بوجود  مي آيند.

اپي‌سنتر يا مركز سطحي زلزله نقطه‌اي از سطح درياست كه مستقيماً روي كانون زلزله قرار دارد.

هنگامي كه اين قطعه از صفحه به بالا مي‌پرد، ميليون‌ها تن صخره با نيرويي عظيم به بالا فرستاده مي‌شوند، انرژي اين نيرو به آب منتقل مي‌شود.اين انرژي آب را به بالاتر از سطح معمول دريا مي‌راند.به اين ترتيب سونامي زاده مي‌شود.

ديناميك سونامي

      هنگامي كه آب به سمت بالا رانده مي‌شود،‌ جاذبه بر روي آن عمل مي‌كند، و انرژي را به طور افقي به موازات سطح آب هدايت مي‌كند. سپس انرژي از ميان اعماق آب از مركز اوليه جنبش به اطراف گسترش مي‌يابد نيروي عظيمي كه بوسيله جنبش لرزه‌اي ايجاد مي‌شود سرعت باورنكردني سوناي را ايجاد مي‌كند. سرعت واقعي سونامي با اندازه‌گيري عمق آب در نقطه‌ايي كه سونامي از آن مي‌گذرد، محاسبه مي‌شود.اين سرعت مساوي ريشه دوم حاصلضرب شتاب جاذبه در ميزان عمق آب است

توانايي سونامي براي حفظ سرعتش مستقيماً تحت تاثيرعمق آب قرار دارد.سونامي در آب‌هاي عميق‌تر سريع‌تر حركت مي‌كند و در آبهاي كم عمق تر سرعتش كند مي‌شود
بنابراين برخلاف امواج معمولي، انرژي راننده سونامي نه روي سطح آب بلكه از ميان آب حركت مي‌كند. ارتفاع سونامي معمولا تا هنگامي كه به كنار ساحل برسد بيش از يك متر نيست و معمولاً قابل تشخيص نيست.

 

 

 

برخورد سونامي به ساحل

      هنگامي كه سونامي به ساحل مي‌رسد، به شكل آشناي مرگبارش بدل مي‌شود.هنگامي كه سونامي به خشكي مي‌رسد، به آب كم عمق كنار ساحل ضربه مي‌زند.آب كم عمق و خشكي ساحلي باعث متراكم‌شدن انرژي مي‌شود كه آب منتقل مي‌كند.اين امر تغييرشكل سونامي را آغاز مي‌كند.

توپوگرافي كف دريا در اين محل و شكل ساحل بر ظاهر و رفتار سونامي تاثير مي‌گذارد.همچنانكه سرعت موج كاهش مي‌يابد، ارتفاع آن به طور قابل‌توجهي بالا    مي رود  انرژي متراكم‌شده آب را به سمت بالا مي‌راند

سرعت يك سونامي معمول كه به خشكي نزديك مي شود تا 50 كيلومتر در ساعت كاهش مي‌يابد، و در مقابل ارتفاع آن تا 30 متر بالاي سطح دريا مي‌رسد. با افزايش ارتفاع موج حين اين فرآيند طول موج به شدت كاهش مي‌يايد.( فشرده شدن يك آكاردئون را در نظر بگيريد شاهدي كه در كنار ساحل قرار دارد، بالا و پايين‌رفتن شديد آب را هنگامي كه سونامي قريب ‌الوقوع است، مشاهده خواهد كرد.به دنبال آن ناوه واقعي سونامي به ساحل مي‌رسد. سونامي‌ها اغلب به صورت رشته‌هايي طغيان‌هاي قدرتمند و سريع آب و نه به صورت يك موج منفرد غول‌آسا تظاهر مي‌كنند البته ممكن است يك اُشترك (Bore) كه يك موج عمودي بزرگ است با جبهه‌اي زيرو رو كننده ظاهر شود.اُشترك‌ها اغلب با طغيان‌هاي سريع آب دنبال مي‌شوند، كه به خصوص باعث تخريب ساحل مي‌شود. پنج تا 90 دقيقه پس از ضربه اوليه ممكن است امواج ديگري به دنبال آيد- قطار موج سونامي، پس از حركت به صورت رشته‌اي از امواج در فواصلي طولاني، خود را به ساحل  مي كوبد.

سونامي به خصوص اگر بدون هشدار قبلي به ساحلي برخورد كند، تلفات بسياري به بار مي‌آورد، و خط ساحلي با خاك يكسان مي‌كند و همه چيز را با خود به دريا مي‌كشاند.

منطقه‌اي كه در معرض بيشترين خطر تخريب قرار دارند، نواحي در حد فاصل 6/1 كيلومتري خط ساحلي، به خاطر طغيان آب و آوار پراكنده ‌شده، و با ارتفاع كمتر از 15 متر از سطح دريا به خاطر ارتفاع امواج ضربه‌زننده استسونامي حتي مي‌تواند به علت خصوصيات متفاوت بستر دريا و ساحل به پناهگاه‌هاي دور از ساحل هم برسد

براي مثال يك منطقه حفاظت‌شده ساحلي با ورودي باريك يك مسير « شيپوري »  ايجاد مي‌كند، كه باعث تشديد قدرت مخرب امواج مي‌شود. يا كانال رودخانه‌اي راه را براي نفوذ بيشتر سونامي به مناطق داخلي‌تر مي‌گشايدتا زماني كه يك سونامي به ساحل برخورد نكند، مشكل است نحوه تعامل آن را با خشكي پيش‌بيني كرد.

 

امواج مدي

      امواج مدي ( يا فقط موج ) پديده اي مدي است كه در آن لبه پيشروي مد، موجي                  (يا امواجي) از آب را تشكيل مي دهد كه بر خلاف جهت جريان، به سمت بالاي رودخانه حركت مي كند. در واقع، اين موج يك موج مدي واقعي است. (با سونامي اشتباه نشود ).

اين امواج، در مكانهاي اندكي در دنيا به وجود مي آيند، در مناطقي كه داراي محدوده مدي بزرگي هستند، تنها در مدهاي مشخص رخ مي دهند و هنگامي كه مد، به رودي كم عمق و باريك به خليجي عريض مي رسد تشكيل مي شوند. موج مدي، مثالي طبيعي از موج هاي منفرد است.

لغت بور، از لغت قديمي انگليسي و از لغت بارا در الدنورس گرفته شده كه به معناي موج است.

امواج عجيب

      امواج عجيب،كه امواج سركش يا امواج هيولا هم ناميده مي شوند، امواج نسبتا بزرگ،ناگهاني و سطحي اقيانوس هستند كه مي توانند باعث غرق شدن كشتيهاي متوسط- بزرگ شوند.زماني تصور مي شد كه اين امواج، امواجي افسانه اي باشند اما امروزه معلوم شده كه پديده طبيعي اقيانوسي مي باشند(اگر چه نسبتا نادر هستند).وجود آنها،تنها در سال 2004 ،ثابت شد هنگامي كه ماكس ويو، و مركز تحقيقات  GKSS ، با استفاده از داده هاي جمع آوري شده توسط ماهواره هايESA  ، چندين نمونه از اين امواج را، در حين مطالعات مداوم شناسايي كردند.

علل احتمالي امواج عجيب

      پديده امواج عجيب، هنوز هم موضوع تحقيقات است بنابراين بسيار زود است كه بگوييم رايج ترين علل آن چه هستند يا چرا آنها از جايي به جاي ديگر تغيير مي كنند. به نظر مي رسد جاهايي كه جريان قوي، در جهت مخالف جهت اوليه حركت امواج جريان مي يابد، مناطق با بالاترين خطر قابل پيش بيني هستند. مناطق نزديك كايه آگولهاس، در جنوب آفريقا يكي از اين مناطق است. اما از آنجا كه اين فرضيه و پيدايش همه امواجي مشاهده شده را توضيح نمي دهد، با متغيير هاي محلي جندين مكانيزم مختلف ممكن است.

موج پنهان

      موج پنهان، اصطلاحي است كه براي توصيف امواج بزرگ و نامتناسب ساحلي به كار مي رود كه اغلب بدون هشدار، در يك رشته موج ظاهر مي شوند. موج پنهان هنگامي تشكيل مي شود كه انرژي تعدادي از امواج كوچكتر، يك جا متمركز مي شود.اين، روش شبيه همان روشي است كه تصور مي شود امواج عجيب اقيانوسهاي عميق به آن طريق تشكيل مي شوند البته در مقياسي  بسيار كوچكتر چون امواج، بسيار بزرگتر از امواج پيش رونده هستند، مي توانند شناگران بي احتايط يا حتي افراد نا آگاه ساحل را گرفته و آنها را به دريا ببرند.

امواج پنهان، پديده ساحلي جهاني است اگر چه معلوم شده كه اين امواج در بعضي مناطق، متداول تر از مناطق ديگر هستند. در ايالات متحده، كاليفرنياي شمالي، اورگون و واشنگتن تحت تاثير اين امواج قرار مي گيرند.

در بسياري از بخشهاي جهان، افسانه هاي محلي پيش بيني مي كنند كه در ميان تعداد مشخصي از امواج، يكي از آنها بسيار بزرگتر از بقيه خواهد بود ( از هر هفت موج، يكي از آنها اصلي است كه انتشار گسترده اي دارد و از طريق موزيك و ادبيات وارد فرهنگ عموم شده است ). در حاليكه اين عقايد هيچ مبناي علمي ندارد زيرا امواج پنهان، الگويي قابل پيش بيني ندارد. آنها رابطه اي عمومي با خود پديده دارند و براي آموزش ساكنين ساحل درباره ضرورت حفظ هوشياري هنگامي كه نزديك دريا هستند به كار مي رود.

ويژگيها

      تصوير غلطي كه سونامي ها مانند، امواج حاصل از باد يا امواج بادي ( كه هوا پشت آنهاست مثل امواجي كه در جشن نوزدهم وودكات ابجاد شدند) رفتار مي كنند.

در حقيقت، سونامي، به صورت سطح آب جديد و بالاتر درك شده است كه به صورت طبقه يا طبقاتي از آب ظاهر مي شود. لبه پيشرونده سونامي شبيه موج شكن است اما به طور متفاوتي رفتار مي كنند. بالا آمدن سريع سطح آب دريا، همراه با وزن و فشار اقيانوس كه در پشت آن است، نيروي بسيار بيشتري را ايجاد مي كند.

اگر چه اغلب به سونامي، امواج مدي گفته مي شود، اما سونامي شبيه گفته عموم كه « موجي عادي و فقط بسيار بزرگتر » نيست. در عوض بيشتر شبيه مدي پيش رونده بي پايان است كه راهش را از اطراف و از ميان هر سدي باز مي كند. قسمت عمده خسارات، در اثر توده آب عظيمي ايجاد مي شود كه فقط پشت جبهه موج اوليه  قرار دارد، به طوريكه ارتفاع دريا به سرعت بالا مي آيد و سيل، مناطق ساحلي را به شدت فرا مي گيرد. وزن خالص آب، به اندازه اي است كه اجسام موجود در مسيرش را ساييده و اغلب ساختمانها را روي پي شان مي اندازد و زمين را تا سنگ بستر مي شويد. اجسام بزرگ مثل كشتي ها و تخته سنگ ها هم قبل از فرونشست سونامي، چندين مايل به درون خشكي حمل مي كند.

عملكرد سونامي ها، بسيار متفاوت با خيز آب است. سونامي، پديده اي است كه در كل عمق اقيانوس ( اغلب به عمق چند كيلومتر ) حركت مي كند نه در سطح آن، بنابراين سونامي داراي انرژي بسياري است كه با سرعت بسيار زيادي منتشر مي شود و        مي تواند با كاهش انرژي بسيار اندكي، مسافتهاي بسيار دور را در اقيانوس بپيمايند. سونامي مي تواند در فاصله هزاران كيلومتر از منشاء، موجب خسارات شود بنابراين ممكن است بين زمان تشكيل آن و زمان اثر گذاري آن روي ساحل، چندين ساعت وقفه باشد و موج لرزه اي مدت زماني طولاني بعد از اينكه در اثر رويدادي شكل گرفت، به ساحل برسد. اگر چه كاهش انرژي اندك است، اما همان طور كه موج منتقل     مي شود، كل انرژي در محيطي بيشتر و بيشتر پراكنده مي شود، بنابراين همان طور كه توان فاصله از منشاء معكوس مي شود، انرژي هر فنر خطي در موج كاهش مي يابد. اين معادله  دو بعدي قانون مربع معكوس در سه بعد است.

در آبهاي آزاد، سونامي ها، دوره اي بسيار طولاني ( زمان لازم براي اينكه قله موج بعدي، بعد از موج قبلي از يك نقطه بگذرد )، از چند دقيقه تا چند ساعت و طول موجي بسيار بلند، بيش از صد كيلومتر دارند ( آنرا با امواجي كه توسط باد ايجاد شده در ساحل ديده مي شوند، مقايسه كنيد كه توسط طوفانهاي دور دست ايجاد شده اند و به طور منظم يك موج بعد از ديگري با دوره اي حدود 10 ثانيه و طول موج 150 متر در آن مي چرخند ). ارتفاع واقعي موج سونامي در آبهاي آزاد، اغلب كمتر از يك متر است كه اغلب براي افراد روي كشتي قابل تشخيص نيست. انرژي سونامي در كل ستون آب تا بستر دريا منتقل مي شود برخلاف امواج سطحي كه تنها به عمق 10 متري مي رسند.

اين امواج، با سرع 500 تا 1000 كيلومتر بر ساعت در اقيانوس حركت مي كنند. هنگامي كه موج به خشكي نزديك مي شود، دريا كم عمق مي شود و موج مسافت بيشتري را طي نمي كند بنابراين شروع به تجمع يافتن مي كند. جبهه موج پرشيب تر و بلندتر مي شود و فاصله ميان قله هاي موج كم مي شود در حالي كه شخص در سطح آبهاي عميق نمي تواند سونامي را ببيند موج همان طور كه به خطوط ساحلي نزديك مي شود فشرده شده و ارتفاع آن به 30 متر يا حتي بيشتر افزايش    مي يابد. فرآيند پرشيب شدن موج شبيه شكافتن شلاق نوك تيز شونده است. همان طور كه موج به سمت پايين مي رود، انرژي در مواد كمتر و كمتري قرار مي گيرد و سپس هنگامي كه نسبت ميان عمق آب و طول موج آن خيلي كوچك باشد، موج تبديل به موج آبهاي كم عمق مي شود و از آنجاييي كه سونامي، طول موج بسيار بزرگي دارد ( صدها كيلومتر) حتي در آبهاي عميق اقيانوسهاي آزاد هم به صورت موج آبهاي كم عمق عمل مي كند. موجهاي آبهاي كم عمق با سرعتي معادل ريشه دوم حاص ضرب شتاب گرانش (8/9 متر بر مجذور ثانيه ) در عمق آب حركت مي كنند. مثلاً در اقيانوس آرام كه عمق آب حدود 4000 متر است سونامي با سرعت 200 متر بر ثانيه ( 720 كيلومتر بر ساعت يا 450 مايل در ساعت ) حركت مي كنند و حتي در مسافتهاي طولاني، كاهش انرژي اندك است. در عمق 40 متري آب، سرعت 20 متر بر ثانيه ( حدود 72 كيلومتر بر ساعت يا 45 مايل بر ساعت ) است كه بسيار كمتر از سرعت موج در اقيانوس هاي آزاد است اما ممكن است امواج سونامي، در اطراف توده هاي خشكي، شكسته و پخش شوند.

به علاوه امواج سونامي نبايد متقارن باشند. امواج سونامي، بسته به طبيعت منطقه منشاء و جغرافياي مجاور، در يك جهت قويتر از جهت ديگر هستند.

ويژگيهاي جغرافياي محلي، مي توانند منجر به تشكيل سيچ يا امواج برجسته و بلندي شوند كه سبب تشديد خسارات ساحلي مي شوند. مثلاً در مورد سونامي اي كه در اول آوريل 1946 به هاوايي رسيد، وقفه ميان جبهه هاي موج 15 دقيقه بود دوره طبيعي خليج هيلو حدود 30 دقيقه است. اين بدان معناست كه هر موج ثانويه، با حركت در خليج هيلو، سيچي را در خليج ايجاد مي كند. در نتيجه هيلو، نسبت به مكانهاي ديگر هاوايي، خسارات بيشتري را متحمل شد و در آنجا ارتفاع سونامي سيج به 14 متر رسيد و 159 نفر از ساكنين آن منطقه را كشت.

تسونامي يا غرياله بوشهري ها

      زلزله و آب لرزه ي هولناك موسوم به تسونامي در ناحيه ي اقيانوس هند اين روزها هنوز هم در صدر اخبار رسانه هاي جهاني است و هر روز بعدي از ابعاد ويران گر آن روشن مي شود. درباره ي خسارت مالي جاني انساني اقتصادي و حتي اكولوژي و جغرافياي اين پديده ويران گر بحث ها و اطلاعات و آمارهاي زيادي منتشر خواهد شد. اما نكته ي قابل توجه شهرت و اشتهار يك واژه ي ژاپني است كه اين روزها وارد فرهنگ زباني بسياري از كشورها شده و آن تسونامي يا به قول برخي از جرايد ايراني سونامي است، حتي در برخي از هفته نامه هاي محلي بوشهر نيز مقالاتي در اين باره به طبع رسيده است. اگر به لحاظ واژه گزيني به اخبار رسانه هاي صوتي – تصويري و روزنامه هاي ايران توجه شود پي برده مي شود كه در فاصله چند روز بعد از اتفاق اين فاجعه رسانه هاي ايران اين پديده را زلزله ناميدند اما كم تر از يك هفته بعد از رسانه هاي غربي و شرقي واژه ي تسونامي را منتشر و شايع و رايج كردند ايراني ها نيز آن را به كار بردند و در برخي موارد به آب لرزه ترجمه كردند.

اما بوشهري ها در فرهنگ واژگاني بومي و محلي خود كلمه اي داريم كه درست معادل تسونامي ژاپني است و آن واژه غرياله است. اگر به سالخوردگان بوشهري مراجعه شود در خواهيد يافت كه آنان به فرزندان خود كه براي تفريح و شنا پا به دريا مي گذاشتند دائم هشدار مي دادند كه مواظب غرياله باشند و وقتي از آن ها مي پرسيدي غرياله چيست پاسخ مي دادند كه : غرياله دريا را ديوانه مي كند. موج هاي بزرگي مي آيد همه چيز را با خود فرو مي برد و آب دريا حتي خانه هاي ساحلي را فرا مي گيرد.

مگر در پديده تسونامي چه اتفاقي افتاد بر اثر زلزله در كف اقيانوس هند موج هاي عظيمي به ارتفاع ده ها مترايجاد كرد و كرانه هاي ساحلي كشورهاي مختلفي را در هم كوبيد و ويران كرد. وقتي به تاريخ بندر سيراف و علت سقوط ناگهاني آن مي نگريم ذهن مورخ ناخودآگاه پديده ي تسونامي يا به قول ما بوشهري ها غرياله را به ذهن متبادر مي كند. مي دانيم و دركتاب هاي تاريخ هم آمده كه بندر بزرگ و عظيم سيراف تا قرن چهارم هجري و عصر ديالمه بندري آباد و پر رونق بود و ناگهان بر اثر زلزله اي قسمت بزرگي از شهر به زير آب رفته كه آثار آن هنوز هم مورد توجه باستان شناسان ايراني و خارجي است. آيا غرياله سيراف را ويران كرد و به زير آب برد پاسخ اين سؤال را بايد در علم زمين شناسي تاريخي يافت. علمي كه بر اساس گزارش هاي تاريخي مورخان پديده هاي طبيعي مربوط به زلزله ها تكانه ها رانش هاي زمين را مورد مطالعه قرار مي دهد ( هفته نامه محلي بوشهر، نيسم جنوب).

احتمال وقوع سونامي در سواحل جنوبي ايران

 

در طي دهه اخير دو پديده سونامي در اقيانوس هند و جزيره جاوه اندونزي به وقوع پيوسته كه علاوه بر خسارت مالي، تلفات جاني فراواني نيز به دنبال داشت. بر اساس سوابق تاريخي، كشور ما يكبار چنين پديده اي را در آبهاي جنوب تجربه كرده است.

دكتر وحيد چگيني، رئيس مركز ملي اقيانوس شناسي با اشاره به وجود سابقه سونامي در گسل مكران در درياي عمان گفت: گسل مكران در نزديكي سواحل ايران در سيستان و بلوچستان قرار دارد. و سونامي سال 1945 ميلادي در اين منطقه به وقوع پيوسته و امكان وقوع دوباره اين موضوع نيز وجود دارد. چگيني در خصوص احتمال وقوع سونامي در سواحل ايران و درصد رخداد آن گفت : در حال حاضر هيچ موسسه يا مرجعي نمي تواند پيش بيني دقيقي از اين اتفاق داشته باشد، اما مي توان ايجاد آمادگي كرد و در مواقع خطر تنها بين 15 تا 30 دقيقه قبل از وقوع سونامي آن اتفاق را هشدار داد. وي تشريح كرد: سونامي پديده اتفاقي است و دوره بازگشت دارد از همين رو مي بايست براي هشدار اين واقعه دستگاه هاي لرزه نگار در كف گسل مكران نصب كنيم و به صورت كلي سامانه ديده باني كشور را ايجاد كرده و اطلاعات اين مراكز را در ايستگاه ها تجزيه و تحليل كنيم تا فرصت هشدار را داشته باشيم.

وي تاكيد كرد: سواحل ايران در شرايط متفاوتي با ديگر كشورهاي اقيانوس هند قرار دارد و در اصطلاح كشوري نزديك به سونامي محسوب مي شود. خطر سونامي در خليج فارس به دليل عمق كمتر تنگه هرمز وجود ندارد ولي از هرمزگان تا انتهاي استان سيستان و بلوچستان اين خطر بالقوه وجود دارد. بايد اين نكته را در نظر داشت كه شكل كرانه هاي ساحلي، فرم جزاير منطقه و يا دهانه رودخانه ها و خليج ها بر قدرت و شكل سونامي تاثيرگذار بوده و آن را تغيير مي دهد.

وي افزود: در درياي عمان ما با پديده اي روبرو هستيم كه طي آن يكه پوسته اقيانوسي به زير پوسته مكران (شامل ايران و پاكستان) رانده مي شود و بنابراين در اين ناحيه بيشترين امكان براي وقوع زمين لرزه اي شديد و در نتيجه جابه جايي آب كف دريا و رخداد پديده اي همانند سونامي در تمام ساحل مكران وجود دارد. آثار تاريخي به جا مانده نشان مي دهد كه در منطقه مكران    زلزله هاي بزرگي رخ داده كه طي آن بندري به نام سيراف تماماً به زير آب رفته است. اين مكان هم اكنون جزء آثار باستاني در نزديكي عسلويه است.

با اين حال مطالعات نشان مي دهد كه امكان وقوع سونامي در درياي عمان به مراتب بيشتر از خليج فارس است، چرا كه خليج فارس به دليل برخورداري از عمق كم،    نمي تواند بالقوه با چنين خطري مواجه باشد. اين در حالي است كه منطقه درياي خزر بيش از خليج فارس در معرض تهديد است و وجود گسلهاي بسيار بزرگ و عمق بسيار زياد آن، احتمال وقوع زلزله و بروز سونامي را افزايش مي دهد ( به نقل از ايرنا ).

امكان ايجاد سونامي در سواحل شمالي ايران

مدير مركز مطالعات و تحقيقات درياي خزر گفت: با اين كه درياي خزر از نظر بروز زمين لرزه در حد حوضه هاي اقيانوسي نيست، اما با توجه به شيب تندي كه در بخش جنوبي درياي خزر وجود دارد، احتمال وقوع زمين لغزش هاي وسيع وجود دارد كه   مي تواند به بروز سونامي منجر شود.

در سال 86 پروژه سونامي خزر تعريف و در سال 87 با مصوبه وزارت نيرو اجرا شد كه نشان داد با اين كه درياي خزر از نظر بروز زمين لرزه و ايجاد مخاطرات پيرو آن در حد حوضه هاي اقيانوسي مثل آرام و هند نيست، اما احتمال وقوع زمين لغزش هاي وسيع در آن وجود دارد كه بروز اين زمين لغزش ها مي تواند به سونامي منجر شود. در مجموع سواحل حوضه درياي خزر از لحاظ تكتونيك فعال هستند.

مكان زمين لغزش در منطقه مشرف به بندر انزلي تا منطقه رضوانشهر و نيز منطقه اي كه بين رامسر و نوشهر است از لحاظ مخاطرات حاصل از سونامي پتانسيل بيشتري نشان مي دهند.

درياي خزر به شش حوضه تكتونيكي و مثلثي كه رشته كوه البرز، رشته كوه قفقاز و گودال جنوبي خزر را احاطه كرده تقسيم شده است. پليت اوراسيا و پليت توران   روسيه ) در حقيقت بحثي است كه در بخش جنوبي درياي خزر وجود دارد، اما كانون عمده زلزله هايي كه مورد بررسي قرار مي گيرند در بخش شمالي و ناحيه عميق هستند اما زلزله هايي كه درحاشيه البرز به وقوع  مي پيوندند، معمولاً كم عمق بوده و معمولاً يك حالت آنومالي در منطقه مشاهده مي شود، بنابراين ريسك سونامي در درياي خزر بر اثر فعاليت زمين لرزه پايين و اما بر اساس فعاليت زمين لغزش ها بالا است. ( همايون خوشروان، مدير مركز مطالعات و تحقيقات درياي خزر، به نقل از ايرنا).

   دكتر چگيني تاكيد مي كند: آنچه بيش از هر چيزي در سونامي مي تواند باعث خسارت شود بي اطلاعي است. در حقيقات بهت و حيرت مردم و عدم آشنايي و آگاهي از عملكرد، خصوصيات و نحوه وقوع اين حادثه است كه بيشترين خسارت را به وجود مي آورد. مردم با عقب رفتن سريع آب كه موجب خشك شدن ساحل به مدت چند ثانيه تا چند دقيقه مي شود آنچنان مبهوت مي گردند كه به جاي فرار به سوي ارتفاعات به سمت ساحل مي روند تا علت عقب رفتن بي دليل آب را ببينند و درست همين لحظه است كه با ديدن صحنه وحشتناك، مبهوت ديواره اي از آب به ارتفاع تا 50 متر مي شوند كه به علت رسوبات كف دريا سياه به نظر مي رسد و با سرعت تا 800 كيلومتر در ساعت مي تواند در اقيانوس سرعت داشته باشد و اين گونه زمان را براي فرار از دست مي دهند.

كارشناسان معتقدند، عكس هاي ماهواره اي امكان پيش بيني زمان سونامي را فراهم نمي كنند از اين رو ايجاد يك مركز به منظور هشدار نسبت به اين پديده بسيار ضروري است.

 

 

 

 

 

 

منبع :

http://s-vahdati.blogfa.com

سونامي

تهيه كننده

صديقه محسني

کارشناس ارشد ژئومورفولوژی
sedigheh_kavir@yahoo.com

 

نظرات شما عزیزان: