-

مرزبندی مناطق ساحلی کشور

نیاز به توسعه بهینه و حفاظت از سواحل در قلب ICZM قرار دارد ولی ICZM فقط یک سیاست توسعه ای مبتنی بر حفاظت از سواحل نیست بلکه برای بهبود شرایط اقتصادی و رفاه اجتماعی مناطق ساحلی نیز تلاش می کند. برای رسیدن به اهداف طرح مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی، ضروری است در طول سواحل محدودة تحت تأثیر یا تأثیرگذار بر خط ساحلی (در دو بخش خشکی و دریا) مشخص شود.

تعیین محدوده و مرزهای نوار ساحلی در خشکی و دریا با توجه به معیارهای مهندسی سواحل و بنادر، فیزیکی، اقتصادی- اجتماعی و زیست‎ محیطی و نیز چگونگی ارتباط نهادها و سازمان‌های مختلف در این محدوده، در طول نوار ساحلی شمال و جنوب کشور هدف اصلی مطالعات مرزبندی مناطق ساحلی است.

2- تعریف منطقه ساحلی
نخستین گام در مدیریت مناطق ساحلی، تعیین محدوده جغرافیایی است که مدیریت باید در آن اعمال گردد. مناطق جغرافیایی زمین های ساحلی و مجاور دریا که در برنامه ICZM قرار می گیرند معمولاً به عنوان منطقه ساحلی محسوب می شوند. توصیف طبیعی از منطقه ساحلی عبارت است از یک منطقه انتقالی پویا که در آنجا خشکی و دریا با هم در تعامل بوده و هر دو ناحیه سمت خشکی و سمت آبهای نزدیک ساحل را در بر می گیرد. خط ساحلی در حقیقت فصل مشترکی است که خشکی، دریا و هوا به هم می پیوندند که یک محیط بسیار پویا را تشکیل می دهد که در آنجا مشخصه های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی به صورت پیوسته تغییر می کنند و گاهی اوقات تغییرات چشمگیری در پروفیل خط ساحلی بوجود می آید.

صخره ها،‌ تل ماسه ها، سواحل سنگی جزر و مدی، سواحل لجنی و ماسه ای، مصب رودخانه ها، خلیج های کوچک و خورها همه به عنوان قسمت هایی از محیط ساحلی محسوب می شوند اما هنوز موقعیت مرزهای خشکی و دریا به روشنی مشخص نیست. محیط ساحلی شامل اکوسیستم های بیولوژیکی گوناگونی است که به عنوان حفاظ طبیعی در برابر طوفان، سیل و فرسایش بوده و اکوسیستم هایی همچون تالاب ها می توانند به عنوان تعدیل کننده اثرات شدید آلودگی که از سوی خشکی سرچشمه می گیرند، عمل نمایند.

3- مرزبندی منطقه ساحلی
مرز های منطقه مدیریتی به صورت ایده آل باید در بردارنده همه تعامل های اقتصادی، اجتماعی، زیستی و اکولوژیکی وابسته باشند که این امر بر یک منطقه وسیع دلالت دارد که در سمت دریا از منطقه ویژه اقتصادی (معمولاً 200 مایل دریایی از خط مبنا) تا انتهای حوزه های آبخیز رودخانه های ساحلی در خشکی گسترده می شود.

تعریف جامع و مورد قبول همگانی در مورد اینکه مرزهای مدیریتی در دریا و خشکی تا کجا باید ادامه یابند وجود ندارد، در جدول شماره 1 نمونه هایی از مرزهای منطقه ساحلی که در کشورهای مختلف برای طرح ICZM انتخاب شده اند، نشان داده شده است.

مرز دریایی منطقه ساحلی	مرز خشکی منطقه ساحلی	کشور یا ایالت
آبهای جزر و مدی، اقیانوسی ایالت و خلیج	فاصله30 متر- 30 کیلومتر وابسته به مسایل شهری	نیوجرسی امریکا
آبهای منطقه ای (3 مایل) به جز محل های ماهیگیری	فاصله200 فوت از مرزهای نزدیک ساحل عوارض ساحلی+ اقدامات معین محتمل برای خسارات زیست محیطی ساحلی	جزیره رود
آب های ایالتی	همه اراضی به استثنای ذخایر جنگلی ایالت	هاوایی
خط هم عمق 200 متر از MHWM	همه اراضی و مناطق آبی به فاصله یک کیلومتر از MHWM و مناطقی که هیچگاه در سال دچار آب گرفتگی ناشی از جزر و مد نمی شوند	برونئی
خط هم عمق 60 متر	دستگاه های زیست محیطی و اجرایی منتخب	اندونزی
تا فاصله 20 کیلومتر دور از ساحل شامل جزایر Mersing	مرزهای بخش	مالزی
خط هم عمق 100 فاتوم نواحی خارجی سیستم های ذخایر ماهیگیری که به ساحل وابسته بوده و یا متاثر از آن هستند	مرزهای شهرداری های ساحلی + زمین های شهرداری با آبزی پروری در آب های شورمناطق داخلی سیستم های وابسته به دریانوردی یا یک کیلومتر هر کدام که بزرگتر باشد	فیلیپین
آّب های منطقه ای و جزایر دور از ساحل	جزایر داخلی	سنگاپور
فلات قاره کم عمق	مرزهای بخش	تایلند
-	فاصله 200 متر از MHWM	کاستاریکا
فاصله 2 کیلومتر از MLWM	فاصله 300 متر از MHWM	سریلانکا
-	خطوط متغیر وابسته به نتایج پنج منطقه مدیریت ویژه	اکوادور

مرزهای دیگری در دریا و خشکی وجود دارند که بر اساس معیارهای ژئوفیزیکی، سیاسی، اقتصادی، بوم شناسی، صنعتی و اداری مطرح می شوند. همچنین دیدگاه های مختلفی برای تعیین مرزهای مدیریتی ICZM وجود دارد مثلاً اینکه آیا این مرزها باید ثابت باشند و یا انعطاف پذیر و یا اینکه این مرزها بایستی نسبت به شرایط محیطی، اقتصادی و اجرایی موجود رسم شوند یا خیر. در شکل 1 نمونه ای از مرزهای مدیریتی و محیطی که ممکن است برای تعیین منطقه ساحلی به کار روند، نشان داده شده است، همچنین در شکل 2 حوزه کنترل فعالیت های اصلی دریایی در کشور انگلستان به عنوان نمونه نشان داده شده است.

4- مرزبندی مناطق ساحلی در ایران
از آنجا که منطقه ساحلی محیط‌های دریایی و خشکی را شامل می‌شود، دو نوع مرز دریایی و خشکی وجود خواهد داشت که این مرزها بر اساس معیارهای مختلفی تعیین می گردند. در شکل 3 مرزهای پیشنهادی برای مناطق ساحلی ایران به صورت شماتیک نشان داده شده اند. در ادامه به معرفی این مرزها و معیارهای تعیین آنها پرداخته خواهد شد.

1-4 تعیین مرزهای دریایی
1- اولین مرز دریایی مرز منطقه فعال رسوبی می باشد که بر مرز ناحیه فعال رسوبی منطبق است. برای تعیین دقیق مرز منطقه فعال رسوبی نیاز به دانستن پارامترهای زیادی از جمله ارتفاع موج، پریود موج، جهت موج، شیب بستر، جنس بستر، مشخصات رسوب و ... می باشد لذا تعیین دقیق مرز ناحیه فعال رسوبی کار مشکلی است، بر اساس تجارب جهانی برای سهولت تا زمانیکه مرز ناحیه فعال رسوبی در منطقه ای به طور دقیق تعیین نشده است، یک عمق ثابت برای این مرز در نظر گرفته می شود.

با توجه به اقلیم امواج و شیب و مشخصات سواحل ایران، این مرز در دریای خزر و خلیج فارس خط تراز عمق 10 متر و در دریای عمان خط تراز عمق 20 متر نسبت به تراز صفر دریایی (Chart Datum) در نظر گرفته شده است. علت تفاوت این مرز در دو منطقه دریای عمان و خلیج فارس این است که شیب عمومی در دریای عمان بیشتر از خلیج فارس می باشد به طوریکه اگر برای دریای عمان نیز عمق 10 متر در نظر گرفته شود در برخی مناطق این مرز در داخل خلیج قرار می گیرد (مثلاً در مورد خلیج چابهار عمق دهانه ورودی خلیج 14 متر می باشد). در تعیین این مرز علاوه بر مسئله انتقال رسوب وجود آبسنگ های مرجانی به دلایل زیست محیطی از اهمیت ویژه ای برخوردار است به همین علت در صورت وجود آبسنگ های مرجانی این مرز باید بعد از عمق استقرار آبسنگ های مرجانی در نظر گرفته شود.

2- دومین مرز دریایی مرز منطقه انحصاری اقتصادی(EEZ) می باشد که بر اساس قوانین بین المللی در فاصله 200 مایل دریایی از خط مبنا (خط پایین تراز جزر ) قرار دارد.

با توجه با اینکه انتخاب مرز منطقه انحصاری اقتصادی به عنوان آخرین مرز دریایی ناحیه وسیعی در دریا را ایجاد می کند به نظر می رسد عملی ترین روش اعمال مدیریت در این منطقه وسیع، اجرای برنامه مدیریت در چندین فاز مختلف می باشد. در هر فاز محدوده کوچکتری تحت مدیریت قرار گرفته تا سرانجام در فازهای پایانی کل منطقه یعنی تا مرز منطقه انحصاری اقتصادی (EEZ) تحت پوشش قرار گیرد. می توان
مرز حوزه نفوذ عملکرد هر یک از سازمان های مختلف در دریا را به عنوان مرز هر یک از فازهای اجرایی در نظر گرفت.

2-4 تعیین مرزهای خشکی
1- اولین مرز خشکی منطبق بر خط خطر (Hazard line) می باشد. برای تعیین محل این خط بدین صورت عمل شده است که میزان برکشند طوفان، خیزآب ناشی از موج برای موجی با دوره بازگشت 50 سال و خیزآب ناشی از باد که از مطالعات پدیده های دریایی بدست آمده اند با تراز بالایی مد (MHHW) جمع شده و موقعیت خط خطر مشخص شده است. لازم به ذکر است در برخی مناطق به دلیل صخره ای بودن ساحل (شیب زیاد در پای صخره ها ) میزان فاکتورهای موثر در تعیین خط خط (میزان برکشند طوفان، خیزآب ناشی از باد و موج) ناچیز بوده لذا در این مناطق برای تعیین خط خطر میزان فرسایش پذیری صخره (عقب نشینی خط ساحلی) در طی 50 سال مورد استفاده قرار گرفته است. میزان فرسایش سالانه (عقب نشینی سالانه خط ساحلی) بر اساس مطالعات مربوط به تعیین تغییرات خط ساحلی در همین مطالعات بدست آمده و تدقیق خواهد شد.

2- اثرات محیط خشکی بر دریا تا مرز حوزه آبریز رودخانه ادامه خواهد داشت به همین منظور دومین مرز خشکی منطبق بر مرز حوزه آبریز رودخانه در نظر گرفته شده است.

انتخاب مرز حوزه آبریز رودخانه به عنوان آخرین مرز مدیریتی در خشکی به خصوص در مناطق جنوبی کشورکه حوزه آبریز رودخانه ها دارای وسعت زیادی می باشند، منطقه وسیعی را ایجاد می نماید. اجرای برنامه مدیریت در این منطقه وسیع با مشکلات زیادی روبرو خواهد بود، به منظور تسهیل در اجرای برنامه های مدیریتی و همچنین عملی شدن این طرح به نظر می رسد که همانند منطقه دریایی تحت پوشش مدیریت باید منطقه خشکی نیز در فازهای مختلفی اجرا گردد تا در پایان به حالت ایده آل یعنی مرز حوزه آبریز رودخانه ختم شود. می توان از مرز دهستان، یک فاصله ثابت از خط ساحلی (مثلاً 10 کیلومتر) و مرز شهرستان به عنوان مرز خشکی در هریک از فازهای اجرایی استفاده نمود. در خصوص مرز دریایی در فازهای مختلف اجرایی نیز می توان بر اساس میزان فعالیت ها و حوزه نفوذ ارگان هایی که به نوعی وابسته به دریا هستند و یا مرز آب های سرزمینی (فاصله 12 مایل دریایی) با توجه به اینکه در آب های سرزمینی تدابیری در زمینه کنترل مسایل زیست محیطی در نظر گرفته شده است، استفاده نمود.

در شکل 4 نمونه ای از مرزهای تعیین شده برای استان هرمزگان نشان داده شده است. با توجه به اینکه مقیاس نقشه های پایه 1:25000 می باشند و این نقشه ها دارای خطای ارتفاعی حدود 5 متر می باشند و ارتفاع خط خطر ( مجموع خیزآب ناشی از موج، خیزآّب ناشی از باد، برکشند طوفان نسبت به MHHW) حداکثر 5 متر محاسبه شده است، لذا به منظور نمایش خط خطر، کد ارتفاع آن بر روی این خط نشان داده شده است (شکل 5)، تا در صورت در دسترس بودن نقشه های بزرگ مقیاس بر اساس این کدهای ارتفاعی محل دقیق خط خطر در هر منطقه مشخص گردد.